Da li živite na "toplotnom ostrvu": Neki delovi Beograda su skupljači vrućine - gde se nalaze (MAPA)

To što po visokim temperaturama, kakve se u Beogradu beleže i ovog juna, u jednom delu grada ne može da se diše od vrućine, dok je u drugom daleko prijatnije uopšte nije slučajno. Osim porasti globalnih temperatura, ono što se u gradovima poput Beograda konstatno menja je i količina zelenila, a sa smanjivanjem zelenih površina mnoge urbane sredine postaju takozvana "toplotna ostrva". U Beogradu ih ima na više lokacija, pa se dešavalo da tako razlika u temperaturi dostigne i više od sedam stepeni Celzijusa na udaljenosti od samo nekoliko stotina metara. Gde su tačno "toplotna ostrva u Beogradu" i kako ona nastaju?

Temperature u urbanim sredinama direktna su posledica nedostatka zelenila, a na tim lokacijama formiraju se žarke površine direktno vidljive na mapi grada koja prikazuje prosečnu temperaturu tokom letnjih meseci. Te površine, nazvane su urbana toplotna ostrva i u njima su prosečno više temperature u poređenju sa ruralnim površinama ili sa prirodnim okruženjem. Drugačije rečeno, betonske i asfaltne površine, kakvih je u Beogradu sve više, ponašaju se kao sakupljači toplote, pre svega zbog odsustva drveća koje bi hladom štitilo te površine od sunca.

“Fenomen urbanog toplotnog ostrva je rezultat kombinacije prirodnih faktora i faktora izgrađenosti. Faktori izgrađenosti su gustina izgrađenosti, prisutstvo veštačkih materijala – betona, cementa, stakla itd. koji svi zajedno, ukoliko su visoko zastupljeni na nekom području, akumuliraju toplotu i onda je u toku noći veoma sporo odaju, što znači da oni zadržavaju jaku temperaturu i jako se sporo hlade”, kaže dr Ivan Simić, docent na Departmanu za urbanizam Arhitektonskog fakulteta Univerziteta u Beogradu.

Gde su u Beogradu "toplotna ostrva"

Simić u izjavi za NIN objašnjava i koje lokalcije u Beogradu su zapravo "toplotna ostrva".

“Prirodni faktori mogu biti neke geomorfološke specifičnosti. Ako pričamo o Beogradu, to može biti Savski amfiteatar, gde se zbog geomorfoloških faktora – oblika amfiteatra, na tom prostoru topao vazduh zadržava i sporije provetrava, ili Novi Beograd, koji je ravan i ima nižu nadmorsku visinu u odnosu na Bežanijsku kosu i okružen je rekama. Tu su manja vazdušna strujanja, i onda u kombinaciji sa gustinom izgrađenosti efekat toplotnog ostrva postaje jači”, dodaje Simić.

Stručnjaci smatraju da je ovakva situacija posledica odsustva dugoročnog planiranja u razvoju grada, u kome je prednost data automobilskoj infrastrukturi i gustoj gradnji, a procenat zelenila je doveden do minimuma. Postojeće zelene površine se često uklanjaju, ili smanjuju u korist parkinga, a novoizgrađena naselja zelene površine postavljaju čisto demonstrativno, i to najčešće u vidu žardinjera sa ukrasnim drvećem i izdignutim travnjacima.

Ustupljene fotografije / Klima101/Prof. dr Vladimiru Đurđević i saradnik Lazar Filipović

“Zelenilo je jedan od možda najvećih faktora ako govorimo o strategijama rashlađivanja, zelenilo u smislu zelene infrastrukture i strateški planirane mreže zelenih prostora u gradu. Veoma su važni zeleni koridori drvoreda, raznih kišnih i zelenih bašti tih pojaseva zelenila, jer ako posmatramo jedan trotoar ili pešačku i biciklističku stazu, ako postoji kontinuiran drvored, on može potpuno da promeni situaciju što se tiče temperature i tog toplotnog komfora”, ističe Simić.

Pet lokacija i maksimalna razlika u najtoplijem delu dana

Prema istraživanju tima sa Prirodno-matematičkog fakulteta u Novom Sadu, Geografskog fakulteta u Beogradu, Geografskog instituta u Beogradu i Filozofskog fakulteta u Istočnom Sarajevu, na osnovu merenja na pet lokacija u Beogradu: Obilićev venac, Ulica Đure Jakšića, Košutnjak, Studentski park i kod Instituta za biološka istraživanja Siniša Stanković, nađeno je da razlika u temperaturi između gusto izgrađenih urbanih područja i zelenih zona u Beogradu može da dostigne i do 7°C u najtoplijem delu dana. Na primer, 23. avgusta 2021. godine, temperatura u ulici Đure Jakšića iznosila je 40,6°C, dok je u Studentskom parku bila samo 33,4°C — razlika od 7,2°C na udaljenosti od nekoliko stotina metara.

PROFIMEDIA / Peter Forsberg/People / Alamy / Profimedia

“Trudili smo se da izaberemo pet lokacija koje predstavljaju različite urbane predele, odnosno različita urbana okruženja. Košutnjak kao jedno od najpoznatijih i najreprezentativnijih izletišta Beograda, Studenski park kao primer jednog gradskog parka u gusto izgrađenom gradskom jezgru. Obilićev venac smo izabrali kao jedan od primera novih gradskih trgova koji se rekonstruišu na novi način, gde imamo visok udeo betona i mnogo manje travnjaka. Ulica Đure Jakšića je primer kanjonske ulice gde nemamo uopšte pristupne zelene površine već ulicu koja je sa obe strane omeđena zgradama, a poslednja lokacija kod Instituta za biološka istraživanja ‘Siniša Stanković’ je izabrana kao urbana zona koja ima mešovite namene, komercijalne i stambene”, rekla je Milica Lukić, istraživačica sa Geografskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, koja je učestvovala u ovom istraživanju.

Ova istraživanja potvrđuju da urbanistička rešenja, poput neplanskog širenja grada i smanjenja zelenih površina, direktno utiču na kvalitet života građana, naročito tokom letnjih meseci.

“Generalnim urbanističkim planom Beograda konstatovano da čak 392.000 ljudi u centralnom gradskom području živi u zonama koje su deficitarne zelenilom. Centralno urbano područje Beograda, ima svega 2.83 procenata zelenih površina, a sa gradskim šumama koje se nalaze na obodu grada, u Beogradu ima svega 12-13 posto zelenih površina”, ističe Milica Lukić.

Značajan pad zelenih površina

Činjenica da je Beograd nekada bio zeleniji nego što je danas nije subjektivni osećaj većine Beograđana, već nešto što se može potvrditi i statistikom.

NIN / Mitar Mitrović

“U poslednje dve decenije imamo značajan pad zelenih površina. Ukoliko se pogledaju podaci iz Generalnog urbanističkog plana od 2003. godine pa do elaborata za javni uvid za novi Generalni urbanistički plan: 2041. godina, udeo zelenih površina je opao sa 19 odsto na devet odsto. Znači oko 10 odsto zelenih površina smo izgubili u prethodnih 20 godina i to je najčešće dolazilo usled izgradnje stambeno-poslovnih i različitih infrastrukturnih objekata. Nažalost najčešće su zelene površine su upravo te koje trpe posledice zbog intenzivne izgradnje”, dodaje Milica Lukić.

Šta je rešenje

Najlogičnije rešenje problema toplotnih ostrva i manjka zelenila u Beogradu je pre svega ozelenjavanje, i vraćanje zelenih koridora na urbanu mapu Beograda.

“Važno je da grad i gradska uprava primeni dokumente koji su već usvojeni, pre svega Strategiju zelene infrastrukture grada Beograda. Kada si se doslovno primanjivala, ta strategija bi značajno doprinela da se da se situacija po tom pitanju unapredi. Grad je to usvojio, samo ta strategija treba da definiše dalje korake kako promeniti regulativu da zapravo određeni procenat i kvalitet zelenila bude zakonski obavezujući status za svakog budućeg investitora”, rekao je za NIN Simić sa Arhitektonskog fakulteta.

NIN / Milan Ilić

On je dodao, da ćemo na taj način imati zelenilo koje će, osim kao parametar za ozelenjavanje grada, biti jednako važno i kao parametar za izgradnju.

"Na taj način će zakonski obavezujuće zelenilo morati da bude ne samo kvantitativno dovoljno, nego i kvalitativno. Moraće da bude propisano i doslovno sprovedeno koja vrsta drveća treba da bude posađena i koja vrsta druge vegetacije treba da prati to ozelenjavanje. Samo stroga primena zakona i ciljeva i strategija u tom institucionalnom smislu može da poboljša i da zaštiti ovaj grad”, zaključuje Simić.